Museum Arnhem bereidt een tentoonstelling voor van kunst uit de periode van het Derde Rijk. In de tentoonstelling Kunst in het Derde Rijk – Verleiding en afleiding zijn kunstwerken te zien uit de jaren 1933 … 1945, waarvan het merendeel destijds is verworven door de Duitse staat. Museum Arnhem belicht met Kunst in het derde rijk wat de rol was van kunst in deze periode, en hoe deze door het regime tot een politiek instrument werd gemaakt. De tentoonstelling is gepland van 11 november 2023 tot en met 14 april 2024.
Propaganda
Kunst in het Derde Rijk biedt een overzicht van de beeldende kunst gemaakt en getoond onder het naziregime in Duitsland. Het accent ligt op de jaren 1937 … 1944, en dan vooral de kunst die destijds werd getoond op de grote jaarlijkse tentoonstellingen in het speciaal daartoe gebouwde Haus der Deutschen Kunst in München (nu Haus der Kunst). Deze tentoonstellingen maakten deel uit van de propaganda waarmee het regime de Duitse samenleving verleidde tot de ideologie van het nationaalsocialisme. Joden, politieke tegenstanders en andere groepen in de maatschappij waren, zoals overal in het publieke leven, uitgesloten van deelname. Alleen klassieke kunststijlen en realisme waren toegestaan, moderne kunststromingen zoals expressionisme, kubisme en abstractie werden door het regime taboe verklaard. Ook thematisch moest de kunst dienstbaar zijn aan de nazi-ideologie, of deze in ieder geval niet ondermijnen.
De duizenden kunstenaars die voldeden aan de stilistische en thematische criteria van de nationaalsocialisten, profiteerden van de doeltreffende wijze waarop het regime beeldende kunst inzette als propagandamiddel. Hun werk werd op grote schaal getoond, en aangekocht door particulieren, de staat en haar leiders. Tentoonstellingen ervan werden massaal bezocht.
Collection Deutsches Historisches Museum, Berlin
Waarom?
Een vraag in deze tentoonstelling is waarom er tijdens het naziregime, dat gekenmerkt werd door politiek geweld, oorlog, uitsluiting en de Holocaust, zoveel aandacht was voor de hedendaagse kunst? Steunden de kunstenaars het regime, of steunde het regime de kunstenaars?
Afleiding
Met deze tentoonstelling belicht Museum Arnhem de rol van kunst in het Derde Rijk en hoe deze werd aangewend voor politiek gewin. Kunst werd ingezet als een effectief middel om het volk te verleiden tot de nazi-ideologie en vormde tegelijk een afleiding van de misdadige praktijken van het regime. Het gevaar van propaganda door middel van kunst en beeld is vandaag de dag nog net zo actueel; een speerpunt in deze tentoonstelling is het uitdiepen van de beeldtaal die de nationaalsocialisten nastreefden en laten zien in hoeverre zij de kunstwereld in hun greep kregen.
Collection Deutsches Historisches Museum, Berlin. foto: A. Psille
Genegeerd
Kunst in het Derde Rijk presenteert schilder- en beeldhouwwerken van onder meer Claus Bergen, Ivo Saliger, Adolf Wissel, Arno Breker, Paul Mathias Padua, Ria Picco-Rückert, Adolf Reich, Adolf Ziegler en vele anderen. Een groot deel van de kunstwerken is niet of nauwelijks meer getoond na 1944. Langzamerhand komt er in Duitsland meer aandacht voor de kunst uit deze periode, nadat deze lange tijd in de kunstgeschiedenis is genegeerd. Museum Arnhem onderzoekt in het tentoonstellingsprogramma al langer de vroeg twintigste-eeuwse kunst in relatie tot de politiek vanuit verschillende invalshoeken. Met deze tentoonstelling vestigt het museum in november de aandacht op de nationaalsocialistische cultuurpolitiek. Eerder, in 2019, bracht Design Museum in Den Bosch al een overzicht van design van het Derde Rijk.
Geaarde kunst
Museum Arnhem is gespecialiseerd in de verschillende vormen van het Neo-realisme in de eerste helft van de 20ste eeuw. In 2015 maakte het museum al de tentoonstelling ‘Geaarde Kunst’, met werk van Nederlandse kunstenaars dat aangekocht werd door de Nederlandse staat tijdens de Duitse bezetting. Een van de openingstentoonstellingen vorig jaar was Van Links Naar Rechts. Deze bood een nieuwe kijk op het Neo-realisme in de kunst door de lens van de politieke polarisatie in de jaren 1930. Kunst in het Derde Rijk is een verdere verkenning van het Neo-realisme in politieke context.
