Met Vrienden naar Nijmegen

Archeologen en hedendaagse kunstenaars op zoek naar ‘moving stories’ van migratie.

Dat migratie van alle tijden is, werd ook weer eens duidelijk tijdens de Vriendenexcursie naar museum Het Valkhof op 14 juli. Marie Stel, conservator moderne en hedendaagse kunst, sprak in een presentatie onder meer over migratie in de Romeinse tijd. Daar is veel over bekend, dank zij opgravingen en vondsten rond het Nederlandse deel van de Limes, de grens van het Romeinse riik.

Marie Stel legt uit dat het museum met een ‘transhistorische’ benadering, door samenwerking van conservatoren archeologie en hedendaagse kunst en met een public-in-residence van mensen met een migratie-achtergrond, onderzoekt hoe de erfenis van de oudheid in onze tijd doorleeft. “We willen iedereen laten beleven dat kunstwerken en archeologische werken ons ook vandaag kunnen leren wie wij zijn.” 

Grenzen waren 2000 jaar geleden ontmoetingsplaatsen van culturen en onderdeel van de weg die migranten aflegden. Soldaten uit alle windstreken trokken naar de Rijn om forten en wachttorens op de zuidoever te bouwen en te bemensen, met in hun kielzog gezinnen, handelaren en ambachtslieden. Ze lieten alles wat ze kenden achter, soms uit vrije wil, maar vaak ook gedwongen. Net als nu. Er kwamen hier migranten vanuit onder meer de Balkan, het Midden-Oosten en Noord-Afrika. En de redenen van hun komst waren vergelijkbaar met die van huidige migranten: werk, klimaat, oorlog, levensomstandigheden…

Toch golden onze streken niet voor iedereen als het ‘beloofde land’. “Wie zou er Asia, Africa of Italia willen verlaten en naar Germania gaan als het niet je vaderland is?”, schreef historicus Tacitus in 98 na Chr, “Het land is er immers woest, het klimaat ruig en het leven en landschap somber”.

Er vertrokken ook mensen vanuit het Nederlandse grensgebied naar andere delen van het Romeinse rijk, Zij namen dienst in het leger en werden utgezonden, bijvoorbeeld naar Noord-Engeland of Roemenië. Zij namen hun eigen tradities mee en moesten die inpassen in een nieuwe omgeving, waar ze toch lange tijd ‘de ander’ bleven. Als immigrant wordt je geacht om jezelf aan te passen aan het nieuwe land. Maar hoe verhoudt zich dat tot de identiteit die je al hebt, gevormd door taal, denkbeelden en gewoontes uit het land van herkomst. Hededndaagse kunstenaars onderzoeken op de tentoonstelling deze vragen in hun werk. En Özden Cosgun,  een van de leden van het public-in-residence team zei daarover: “Ik voel mij wel geworteld, maar ik voel mij aangesproken alsof dat niet zo is”.

Vier maal ontgrenzen

Museum Arnhem en Het Valkhof werken in Ontgrenzen samen met een public-in-residence aan tentoonstellingen met thema’s die raken aan levens van mensen. Dit public-in-residence ontwikkelt samen met de musea andere manieren van selecteren, programmeren en communiceren. Soms werken zij samen met kunstenaars, soms zijn zij adviseurs, vaak leiden zij ons in werelden die wij nog niet kennen. Bovendien leggen zij vanuit hun kennis en ervaring een laag aan in de tentoonstelling die de werken met het persoonlijke verbindt en optilt naar dat wat des mensen is. 

Elk jaar wordt op deze wijze door een van beide musea een tentoonstelling gerealiseerd.

Het Valkhof	Moving Stories. De rijkdom van de Limes laat zien dat migratie al een eeuwenoud fenomeen is. Ook in de Romeinse tijd kwamen mensen uit verschillende hoeken van Europa hierheen. Met deze tentoonstelling probeert Museum Het Valkhof de oude geschiedenis met het heden te verbinden.	10 februari 2022
Museum Arnhem	Een nieuw perspectief op gender en geaardheid Museum Arnhem verzamelt al veertig jaar kunst van vrouwen vanuit een emancipatoir en feministisch perspectief. Deze voortrekkersrol willen wij nu opnieuw invulling geven vanuit de bredere manier waarop wij nu naar gender kijken. Met een public-in-residence uit de LGBTQIA+-community geven we een podium aan een nieuw perspectief op onze collectie, en werken we aan internalisering van een inclusieve manier van publieksbegeleiding. In januari 2022 wordt de samenstelling van het public-in-residence voor deze tentoonstelling vastgesteld. De tentoonstelling opent eind 2022.	november 2022
Het Valkhof	Kunst en wetenschap onderzoeken de toekomst In 2023 richt Museum Het Valkhof zich op het publiek van de toekomst: de vele studenten die deze stad rijk is. Met deze groep kosmopolitisch ingestelde millennials wordt de betekenis van kunst voor de wetenschap en vice versa onderzocht. De eerste ‘foto’ van een zwart gat in 2019, geïnitieerd door de Nijmeegse radioastronoom Heino Falcke, is de inspiratie voor een programma over de exploratie van het heelal en hoe kunst, vormgeving techniek en wetenschap elkaar daarbinnen kunnen ontmoeten.	najaar 2023
Museum Arnhem	Urban culture: van soundtrack tot norm Ten slotte gaat Museum Arnhem in 2022 een verbinding aan met een van de subculturen in de stad. Subculturen hebben een eigen soundtrack, een afkeer van de mainstream. Toch worden zij uiteindelijk ook zélf de norm. Veel werken in de collectie van Museum Arnhem zijn gemaakt door voorlopers die zich afkeerden van hun mainstream. Met vertegenwoordigers van hip-hop, street art en urban art onderzoeken wij wat de voorlopers van toen verbindt met de voorlopers van nu.	najaar 2024

Museum Arnhem en Museum Het Valkhof gaan samen gedurende vier jaar experimenteren met innovatieve manieren  om hun collecties te presenteren. Ze gaan intensieve verbindingen aan met gemeenschappen die met hen co-creëren in het maken van tentoonstellingen en activiteiten. Om dit mogelijk te maken is het ambitieuze plan, Ontgrenzen, door het Ministerie van OCW, na advies van de Raad voor Cultuur, gehonoreerd met een plaats in de Basis Infrastructuur (BIS), waardoor er vier jaar financiering is verzekerd. In Ontgrenzen wordt samengewerkt met een public-in-residence aan tentoonstellingen met thema’s die raken aan levens van mensen.    In een samenwerkingsproject met Museum Arnhem is Het Valkhof nu als eerste gestart met de tentoonstelling ‘Moving Stories, de rijkdom van de Limes’. Grenzen waren 2000 jaar geleden ontmoetingsplaatsen van culturen en onderdeel van de weg die migranten aflegden. Net als nu. Onze Limes, nu Unesco Werelderfgoed, is zo’n ontmoetingsplaats die toont wat ons als mensen verbindt, door eeuwen en over grenzen heen. Deze tentoonstelling loopt tot in september, daarna sluit het museum voor een verbouwing. In de herfst is dan Museum Arnhem aan zet met ‘Een nieuw perspectief op Gender en Geaardheid’.