Om zo goed mogelijk voorbereid op pad te gaan naar de indrukwekkende tentoonstelling Leven? of Theater? van Charlotte Salomon in het Joods Historisch Museum in Amsterdam, waren er twee avonden bij boekhandel Jansen & de Feijter in Velp gepland waar leven en werk van Charlotte Salomon uitgebreid aan de orde kwamen.
Op 12 februari zagen we daar de documentaire uit 2013 van Frans Weisz waarin het leven van Charlotte Salomon aan ons voorbijtrekt. Wij zien familie, buren, bekenden en meerdere personen uit de kunstwereld die een beeld schetsten van de persoon Charlotte en/of hun kijk gaven op Charlotte en haar levenswerk Leven? of Theater?. Met tot slot in de documentaire de postume onthulling over de dood van de grootvader van Charlotte. Deze diepgaande documentaire, waar wij helemaal stil van werden, maakte ook inzichtelijk waarom – nadat haar grootmoeder een eind aan haar leven maakte en Charlotte uit de mond van haar grootvader hoort dat ook haar moeder en veel andere familieleden een eind aan hun leven hadden gemaakt – Charlotte zich als een bezetene stort op het maken van iets ‘waanzinnigs bijzonders’ dat Leven? of Theater? zou worden.
Op 19 februari begonnen wij de avond met een lekker maal bij Jansen & de Feijter waarna om 19.00 uur nog een groep Vrienden zich bij ons aansloot voor de lezing door Dieneke Grijpma over ‘Charlotte Salomon of de kunst van de intermedialiteit’,onderwerp waarop zij in 2010 is gepromoveerd. Onder anderen aan de hand van beelden liet zij ons op een boeiende manier zien dat in Leven? of Theater? het accent ligt op de inzet van drie media in interactie: beeld, woord en muziek. Wij zien hoe beeld en schrift met elkaar verweven zijn terwijl veelvuldig wordt verwezen naar melodieën, van populaire liedjes tot opera, wat trouwens niet verwonderlijk is daar Charlotte gevoelig was voor muziek en zang. Haar stiefmoeder Paula Lindberg was operazangeres en met Alfred Wolfsohn, de zangpedagoog van haar stiefmoeder, had zij een emotionele relatie.
Na een korte koffiepauze duiken wij opnieuw in het leven van Charlotte Salomon met de film Charlotte, de mooie, goed ontvangen speelfilm die Frans Weisz al in 1981 maakte, maar waarin hij nog niet een volledig beeld van het leven van Charlotte kon geven door het taboe op het levenseinde van de grootvader.
Op 26 februari, bij ons bezoek aan de met veel zorg gepresenteerde tentoonstelling Leven? of Theater? in het Joods Historisch Museum, bleek pas goed hoe waardevol de voorbereidingsavonden waren geweest. Natuurlijk konden we niet alle gouaches en teksten bekijken of uitgebreid muziekstukken beluisteren. Maar we konden weloverwogen keuzes maken en zien hoe groot de kwaliteit is van deze indrukwekkende expressieve, schilderkundige onderneming die Leven? of Theater? heet en die een aangrijpende afspiegeling is van het leven van Charlotte Salomon. ‘C’est toute ma vie’ zei Charlotte immers toen zij haar levenswerk in bewaring gaf bij de bevriende huisarts in Villefranche-sur-Mer. Met deze integrale tentoonstelling van Leven? of Theater? onderstreept het Joods Historisch Museum in Amsterdam wat Margret Greiner, schrijfster van een verhalende biografie over Charlotte Salomon zei: “Zij mag niet vergeten worden, niet vanwege haar lot, maar vanwege haar kunst”.
Al was de tentoonstelling Leven? of Theater? het hoofddoel van ons bezoek aan het Joods Historisch Museum, ook de tentoonstelling van de in 1975 overleden Amsterdams-joodse fotografe Maria Austria was meer dan de moeite waard. Ze fotografeerde het naoorlogse Nederland, met zijn kapotgeschoten gebouwen, kinderen met hongeroedeem en uit kamp Westerbork terugkerende Joden. Zij maakte intieme portretten van ‘gewone’ mensen, maar ook van beroemde kunstenaars en registreerde spraakmakende voorstellingen van het Holland Festival.
Kortom, wij zagen twee zeer indringende tentoonstellingen die wij niet snel zullen vergeten en die waren omlijst door een uitgebreide koffie aan het begin en een heerlijke ‘joodse lunch’ als afsluiting van deze bijzondere dag in het Joods Historisch Museum in Amsterdam.
