Van 25 januari tot en met 22 juni 2025 presenteren Museum Arnhem en Museum Belvédère in Oranjewoud een tentoonstellingstweeluik rond het rustgevende en inspirerende oeuvre van Jan Mankes (1889 … 1920).
Door de krachten te bundelen, ontstaat een heel compleet beeld van deze kunstenaar en zijn tijd. Museum Belvédère en Museum Arnhem zijn twee vanzelfsprekende plekken voor een Mankes-tentoonstelling. Museum Arnhem heeft een grote collectie van zijn werk en Museum Belvédère is vanwege de locatie (vlakbij zijn woonplaats) bij uitstek een museum om Mankes’ werk in originele context te tonen. Beide musea kiezen voor een eigen invalshoek op het werk van Mankes. Museum Arnhem legt de nadruk op een overzicht van Mankes’ werk en brengt dat in relatie tot werk van tijdgenoten; kunstenaars die hem inspireerden en kunstenaars die op hun beurt inspiratie vonden in zijn werk. Museum Belvédère richt de aandacht specifiek op het werk dat Mankes maakte toen hij in Friesland woonde (1909 … 1915) en hij werd geïnspireerd door deze omgeving.
Stem van verstilling
Jan Mankes staat bekend om schilderijen, waarop de tijd stil lijkt te staan. Rustige scènes van de mensen om hem heen, van dieren en van natuur. Hij maakte deze kunstwerken als reactie op de onrustige tijd waarin hij leefde, tegen de achtergrond van politiek tumult, de Eerste Wereldoorlog en christen-anarchisme. Net als veel van zijn tijdgenoten zocht hij naar een manier om met al deze onrust om te gaan. In zijn kunst vond hij een toevlucht. Door zich te concentreren op de natuur en het alledaagse leven creëerde hij een dromerige wereld van rust en stilte. Hij stierf jong aan tuberculose, iets dat heeft bijgedragen aan de mythevorming rondom zijn kunstenaarschap.
Museum Arnhem
Meer dan vijftig kunstwerken brengen in Arnhem de wereld van Jan Mankes tot leven. De focus van de tentoonstelling ligt op zingeving en verstilling in onrustige tijden. Bezoekers ontdekken de kunstenaar achter de schilderijen en de idealen die hem inspireerden.
Ondanks zijn korte leven heeft Mankes een oeuvre nagelaten van zo’n 150 vooral kleine schilderijen, ongeveer 100 tekeningen en zo’n 50 prenten. In meer dan de helft zijn dieren en planten het belangrijkste onderwerp. Daarnaast maakte hij (zelf)portretten, stillevens, landschappen en interieurs. Mankes houdt van kunst als ambacht en kiest onderwerpen met een introspectief karakter. Het past bij zijn ideeën over geloof en zijn christen-anarchistische levenshouding.
Met zijn meditatieve kunstwerken bood Jan Mankes reflectie op de onrustige tijden waarin hij leefde, terwijl Europa op de rand van oorlog stond. Zijn gedetailleerde werken stralen kalmte en rust uit door de subtiele penseelstreken en zacht kleurgebruik. Afgezet tegen zijn pacifistische overtuigingen en zijn verzet tegen een chaotische wereld vertellen ze echter een krachtig verhaal.
Museum Arnhem biedt in deze tentoonstelling een diepgaande kijk op de manier waarop deze kunstenaar met zijn werk de dialoog aanging met de wereld om hem heen, omringd door gelijkgestemde intellectuelen en pacifisten. Een cruciale rol in zijn leven speelde zijn geëmancipeerde vrouw, Annie Mankes-Zernike. Ze was de eerste vrouwelijke predikant van Nederland en deelde Mankes’ idealen. Zijn schilderijen worden in Arnhem getoond naast werken van tijdgenoten als Piet Mondriaan en Chris Lebeau, die elk op hun eigen manier reageerden op de politieke en maatschappelijke veranderingen van hun tijd.
Brug naar het heden
Ook wij leven in een onrustige en complexe tijd, waarin de kunst van Mankes een welkome bron van rust en reflectie biedt. In de tentoonstelling worden vier hedendaagse kunstenaars uitgenodigd om vanuit het perspectief van vandaag te kijken naar de waarde van natuur en ecologie. Deze (overwegend) jonge kunstenaars – Suzette Bousema (1995), Sophie Steengracht (1991), Mariëlle Videler (1970) en Milah van Zuilen (1998) – zijn bewonderaars van Mankes’ werk.
Belvédère: uiting geven aan geestelijk leven
Museum Belvédère concentreert zich op het werk dat Mankes maakte in 1909 … 1915, de periode waarin hij woonde in het Friese dorp De Knipe en inspiratie ontleende aan de omgeving waar Museum Belvédère is gevestigd. Jan Mankes vond inspiratie in het landelijke gebied van Oranjewoud, dat te bereiken was via de Woudsterweg, waarop huize Mankes uitkeek, en op het erf aan de achterzijde van de woning. De tentoonstelling in Oranjewoud geeft inzicht in de drie belangrijkste thema’s binnen Mankes’ werk – landschappen, portretten en dieren – en zijn artistieke ontwikkeling tot aan 1915, het jaar waarin hij trouwt met Anne Zernike en De Knipe verruilt voor Den Haag.
Net als in Museum Arnhem wordt er in Museum Belvédère een hedendaagse geestverwant van Jan Mankes uitgenodigd: de Nederlandse kunstenaar Oscar Voch (1962). In zijn digitaal fotografische werk toont de kunstenaar verwante verstilde beelden en stillevens, vervuld van weemoed en vervreemding.
Publicatie
Bij de tentoonstellingen in Museum Arnhem en Museum Belvédère verschijnt ook een publicatie. In het boek is aandacht voor de verschillende aspecten van Mankes’ oeuvre vanuit hedendaags perspectief. Het boek bevat een overzicht van alle werken die Mankes in zijn korte leven heeft gecreëerd. Het schenkt daarnaast aandacht aan tijdgenoten van Mankes en hedendaagse kunstenaars die zich nog steeds door hem laten inspireren. Het boek wordt door Museum Arnhem en Museum Belvédère samen in eigen beheer uitgegeven.
De tentoonstelling Jan Mankes wordt in Arnhem mede mogelijk gemaakt door het Blockbusterfonds en de VriendenLoterij.
