In de zomer van 2022 zag ik de tentoonstelling Open-End van Marlene Dumas in het prestigieuze Palazzo Grassi in Venetië. De tentoonstelling van haar beroemde schilderijen loopt parallel aan de Biënnale van Venetië, het internationale evenement in de beeldende kunst sinds 1895. Dwalend door de zalen van het museum dacht ik aan de op 12 augustus 2022 overleden Liesbeth Brandt Corstius voormalig directrice van het Gemeentemuseum Arnhem, het huidige Museum Arnhem.
Het Persoonlijke=Politiek
Mijn herinnering in de tentoonstelling Open-End ging terug naar 1981 toen wij samen met Henk Overduin (1943 … 1988), destijds adjunct-directeur van het Gemeentemuseum in Den Haag, in opdracht van het Ministerie van WVC (Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur) Den Haag aan de samenstelling van de reizende tentoonstelling werkten die we uiteindelijk de titel ‘het Persoonlijke=Politiek’*) gaven. We hadden een ruim financieel budget en alle vrijheid om ons eigen plan te trekken. We bezochten de ateliers van de kunstenaars die maatschappelijke en politieke thema’s in hun praktijk verwerkten en kwamen zo terecht in het atelier van Marlene Dumas.
‘Drie vrouwe en ek’
Ik herinner me dat toen we op de afgesproken tijd arriveerden, Marlene Dumas snel de spullen in haar atelier herschikte en koffie inschonk. Liesbeth maakte een aantal opmerkingen waardoor er een ontspannen sfeer ontstond. We vroegen Marlene haar recente werk te laten zien. Ze pakte tekeningen, karton en bewerkte stroken papier uit een lade en prikte deze met spelden op een plaat zachtboard tot een afgewogen collage. We luisterden naar haar toelichting en werden meegevoerd in de gedachtegang die daaraan ten grondslag lag. Haar collage met de titel ‘Drie vrouwe en ek’ paste naadloos in de contouren van opzet van onze tentoonstelling. Na een kort overleg besloten we de collage te kopen en in de tentoonstelling op te nemen. Dit beroemde sleutelwerk in haar oeuvre behoort inmiddels tot de collectie van Museum Arnhem.
Genderbalans
Liesbeth Brandt Corstius werd in 1982 benoemd als directrice van het Gemeentemuseum Arnhem en had tot 2000 de leiding. Ze werkte als bestuurder aan de implementatie van een horizontale en transparante organisatie. Ze hield van korte lijnen en zocht in haar functie naar zowel de dialoog als, zo nodig, de confrontatie. Daarin had ze, toen ik later bestuurder werd in het kunstonderwijs, voor mij een voorbeeldfunctie. Baanbrekend was haar visie op een evenwichtig genderbeleid. Dat zich in de praktijk onder meer vertaalde naar een gelijk aantal vrouwelijke en mannelijke kunstenaars zowel waar het ging om aankopen als om tentoonstellingen. Wat ze publiekelijk gepassioneerd en met overtuiging uitdroeg vanuit haar feministische levenshouding.
Zeker in het begin maakte dat in de museumwereld en in de pers heftige reacties los. Inzichten omtrent inclusie en diversiteit in de kunst en cultuur kwamen onder haar directie in het museum in beweging. Door haar medewerkers ruimte te geven om deze visie te verbinden met wat er lokaal, nationaal en internationaal in kunst, design en educatie actueel was, werd haar visie meer algemeen gedragen, verdiepte zich en werd toekomstbestendig. Het huidige profiel van Museum Arnhem is daarvan een mooi voorbeeld.
Blauwe silhouetten en pyriet
Wanneer ik met Liesbeth over haar invloed en betekenis sprak boeide dat haar kort. Ze leefde in het heden en vond dat veel belangrijker dan haar eigen verleden. We kwamen bij elkaar over de vloer. Op een namiddag, ze was toen al ongeneeslijk ziek, keek ze naar twee van mijn werken in onze woonkamer. Die wilde ze graag kopen. Ik stemde daarmee in. Het zijn twee houten blauw geschilderde silhouetten. Op elk van de silhouetten is een stuk pyriet bevestigd, bij de een op het oog, bij de ander op de mond. Pyriet is een glanzend mineraal waaraan krachten toegekend worden.
Ze kocht eerst de ene, niet lang daarna de tweede. Ze vroeg me de werken in haar woonkamer op te hangen, aan de weerszijden van de suitedeuren naar de serre. Vanuit de bank waarop ze zat om te lezen of gasten te ontvangen waren ze in een oogopslag te zien. Op het moment dat ze aan de wand bevestigd waren leek het alsof ze er al altijd waren geweest. Ik begreep waarom ze de werkjes in haar leefomgeving wilde hebben. Ze verwijzen naar een belangrijk deel van haar bestaan: het kijken naar kunst en er over praten.
Albert van der Weide
