Door Marie Stel, kunsthistoricus
Terwijl het gebouw van Museum Arnhem wordt gerenoveerd en uitgebreid, zijn de conservatoren bezig met de ontsluiting van de collectie en het voorbereiden van de nieuwe presentatie. Bij het onderzoek dat daarvoor nodig is, kregen zij hulp van kunsthistoricus Marie Stel. Met een onderzoeksbeurs van de Vereniging Rembrandt ging zij aan de slag.
Na precies een jaar voltooide ik een uitgebreid onderzoek en inventarisatie van de collectie 1980 … 2020 van Museum Arnhem. Vijf jaar na mijn afstuderen was ik zo fortuinlijk een beurs te ontvangen vanuit het Fonds voor Onderzoek naar Moderne en Hedendaagse Kunst van de Vereniging Rembrandt. Daarmee kon ik voor het museum dit project realiseren.
Sinds mijn afronding van de studie Kunstgeschiedenis aan de Universiteit Utrecht had ik mij slechts beziggehouden met onderzoek en schrijven in het kader van tentoonstellingen en artikelen. Dat ik me nu eens voor langere tijd kon bezighouden met het onderzoeken en beschrijven van een museumcollectie was een buitenkans. Bovenal omdat het verzamelbeleid van Museum Arnhem mij altijd zeer heeft aangesproken. De relatie tussen kunst en samenleving is al vanaf de jaren tachtig het uitgangspunt geweest voor de collectie hedendaagse kunst. Een vaak terugkerend thema is de manier waarop identiteiten worden gevormd in de maatschappij – en in het bijzonder hoe gender en etniciteit hierin een rol spelen. Dit heeft geresulteerd in een collectie waarin vrouwelijke kunstenaars en kunstenaars met een biculturele achtergrond relatief beter zijn vertegenwoordigd dan in de meeste andere Nederlandse musea.
Elk kunstwerk een tekst
Bij aanvang heeft conservator hedendaagse kunst Mirjam Westen uit de collectie 1980 … 2020 een grove selectie gemaakt van ongeveer 2000 kunstwerken. Voor elk werk heb ik uiteindelijk een langere en een kortere tekst geschreven. Waar de langere teksten bedoeld zijn als basis voor zaal- of catalogusteksten, zullen de korte en toegankelijke tekstjes op de website van Museum Arnhem en die van Erfgoed Gelderland verschijnen, om zo de collectie ook buiten het museumgebouw voor een breed publiek te ontsluiten. Daarnaast verbond ik aan ieder kunstwerk een aantal inhoudelijke trefwoorden, geselecteerd uit de internationale Art and Architec-ture Thesaurus.
Mijn onderzoeksproject bouwt in feite voort op het vele onderzoek dat de afgelopen decennia is verricht. In de eerste plaats door Mirjam Westen – die al ruim twintig jaar werkzaam is voor het museum – ondersteund door een klein leger stagiairs (waarvan ik er zelf tijdens mijn afstuderen zes jaar geleden ook een was). Een deel van het geschrevene over de kunstenaars en hun werken dateert echter van langer geleden, tot maar liefst veertig jaar. Een aanvulling vanuit het perspectief van vandaag was dus in elk geval nodig. Die veroudering van een groot deel van de bestaande teksten bleek niet alleen uit de onvolledigheid ervan, maar vaak ook uit de woordkeus. Woorden en benamingen die in de jaren tachtig en negentig en zelfs tien jaar geleden, nog gangbaar waren, zijn dat nu allerminst. Te denken valt bijvoorbeeld aan het woord ‘neger’, maar ook aan omschrijvingen als ‘het werk houdt ons een spiegel voor’. Nog afgezien van het clichématige van dit soort uitdrukkingen, is het nu gebruikelijk om zulke vooringenomenheid ten aanzien van het publiek te vermijden: ‘wij’ en ‘ons’ zijn lang niet zo alomvattend als vaak gedacht is.
Ongetwijfeld zullen de conventies en het taalgebruik over tien jaar weer heel anders zijn dan nu. Daarom heb ik alle beschrijvingen niet alleen duidelijk van mijn naam, maar ook van een datering voorzien.
Goudmijn
Ondanks de bij tijd en wijlen gedateerdheid van de teksten en artikelen waarop ik mijn beschrijvingen baseerde, waren ze over het algemeen van onschatbare waarde. En als er geen bestaande beschrijving van een werk was, kon ik terecht in de kleine, maar kwalitatief hoogwaardige bibliotheek van het museum. Een ware goudmijn was echter vooral de door Mirjam Westen in de afgelopen twintig jaar aangelegde collectie multomappen, boordevol krantenknipsels, geprinte artikelen, uitnodigingen, brieven en nog met de typmachine getikte verwervingsberichten. Het was vaak moeilijk, zo niet onmogelijk, zo’n map niet helemaal door te spitten en me te verliezen in handgeschreven instructies of persoonlijke toelichtingen van kunstenaars.
Hernieuwd kennismaken
De variatie binnen het onderzoek bleek vanzelfsprekend groot met een selectie van 2000 kunstwerken en honderden verschillende kunstenaars. Natuurlijk waren daar de grote namen in de collectie, zoals Marlene Dumas, Ana Mendieta en Kara Walker – kunstenaars van wie ik het werk al goed kende. Ook waren er hernieuwde kennismakingen met oude bekenden. Kunstenaars als Philip Akkerman, Esiri Erheriene-Essi en Kinke Kooi, waarover ik in 2014 tijdens mijn onderzoeksstage al had geschreven, of kunstenaars die ik toen in hun atelier had bezocht, zoals Lydia Schouten.
Daarnaast viel er ook genoeg nieuws te ontdekken. Zo zag ik in onder meer het werk van Özlem Altin een verbinding met de collectie surrealistische kunst uit het tweede kwart van de 20ste eeuw. Ook het mij tot dan toe onbekende werk van Voebe de Gruyter en Ada Dispa beschreef ik met veel plezier. Daarnaast behoorden enkele recente aanwinsten van Museum Arnhem, zoals het werk van Susanne Khalil Yusef en Shana Moulton, tot waardevolle ontdekkingen voor mij.
Publicatie
Het onderzoeksproject zal niet alleen resulteren de inhoudelijke ontsluiting van 2000 kunstwerken online, er zal ook een online publicatie verschijnen. Samengesteld door mijzelf en Mirjam Westen, bestaat deze uit een selectie van 100 topwerken uit de collectie hedendaagse kunst. De uitgave sluit aan bij het overkoepelende doel de collectie te ontsluiten voor een breed publiek, en zal dan ook onder meer op de museumweb-site geplaatst worden.
Al met al heb ik het als zeer inspirerend ervaren om bij te dragen aan het verder ontsluiten van de collectie hedendaagse kunst in Museum Arnhem voor het museum en het publiek. Het is daarbij nog eens extra mooi dat de rijkdom van de collectie getoond en gedeeld kan worden in het jaar dat Museum Arnhem zijn 100-jarig jubileum viert.
Marie Stel, Kunsthistoricus
